Dlaczego wciąż zbyt mało osób korzysta z programów profilaktycznych finansowanych przez samorządy? Czy powodem jest strach przed diagnozą, brak czasu, a może sposób, w jaki informujemy o dostępnych możliwościach? Przez ostatnie sześć miesięcy zespół ekspertów powołany przez Fundację Rak’n’Roll analizował to zagadnienie. Efektem ich pracy jest poradnik „Komunikacja dla zdrowia. Jak mówić i pisać o profilaktyce chorób”, przygotowany także z myślą o samorządach. Dlaczego warto z niego korzystać? Skuteczna edukacja zdrowotna to fundament każdego programu polityki zdrowotnej. Nawet najlepiej zaplanowana akcja profilaktyczna nie osiągnie celu, jeśli wiedza o niej nie dotrze w przystępny i angażujący sposób do konkretnych grup odbiorców. Infantylny ton, nadmiar specjalistycznego języka czy niedopasowanie komunikatów sprawiają, że wiele osób rezygnuje z badań. Samorządy inwestują w zdrowie swoich społeczności. Dzięki wskazówkom z poradnika mogą prowadzić edukację zdrowotną, która faktycznie mobilizuje do działania i wspiera realizację lokalnych programów profilaktycznych. Poradnik jest ogólnodostępny i można go bezpłatnie pobrać ze strony projektu Komunikacja dla zdrowia – Pobierz poradnik.
Dobre praktyki wypracowane przez naukowców i praktyków
Przez pół roku powołany przez Fundację Rak’n’Roll zespół ekspertów opracowywał rekomendacje, które ułatwią tworzenie skutecznej komunikacji zachęcającej do wykonywania badań profilaktycznych. Publikację można pobrać bezpłatnie ze strony internetowej Komunikacja dla zdrowia – Pobierz poradnik. W zwięzłym opracowaniu omówione zostały wątki takie jak m.in.: emocje, humor i groteska w przekazach zdrowotnych, budowanie zaufania do nadawcy komunikatu, blokery komunikacji, style narracji, profilowanie odbiorców czy miejsca publikacji komunikatów. Poradnik został uzupełniony o studium przypadku, narzędziownik oraz informacje, jak weryfikować jakość materiałów edukacyjnych na temat zdrowia.
W zespół pracujący nad poradnikiem zaangażowani byli: dr hab. Beata Drabik oraz dr Anna Chudzik z Katedry Teorii Komunikacji UJ, dr Magdalena Pataj z Katedra Dziennikarstwa i Medioligwistyki, Wydział Politologii i Dziennikarstwa UMCS, Marta Pawłowska MBA, ekspert komunikacji zintegrowanej o zdrowiu IZWOZ Uczelnia Łazarskiego, przewodnicząca Prezydium Partnerstwa STOP OTYŁOŚCI, Paweł Bogusław, prezes Polskiego Towarzystwa Trenerów Biznesu, a z ramienia Fundacji Rak’n’Roll: Emilia Klimasara, Olga Myślińska i Jacek Maciejewski.
Praca nad poradnikiem była dla mnie okazją do skonfrontowania wiedzy o retorycznych i poznawczych środkach perswazji z praktyką komunikacji prozdrowotnej. Próbą odpowiedzi na pytanie: jak w praktyce mówić o profilaktyce zdrowotnej, aby to skutkowało zmianą myślenia i podjęciem działań. Okazało się to zadaniem niełatwym, bo my wszyscy, czyli odbiorcy, społeczeństwo, znajdujemy mnóstwo pretekstów, aby tych działań nie podejmować: z braku czasu, z braku zaufania do instytucji, ze strachu, a czasem z przekory, takiego dziecinnego buntu 2
„nie, bo nie”. Fakt, że nad zadaniem pracowali specjaliści wielu dziedzin pozwolił wskazać zarówno praktyki komunikacyjne etyczne i skuteczne w realizacji tego celu, jak i te sposoby przekonywania, których lepiej unikać, bo odbiorca ich nie lubi, zamyka się i nie słucha przekazu – mówi dr Anna Chudzik z Katedry Teorii Komunikacji UJ.
Powstanie Komunikacji dla zdrowia cieszy z dwóch powodów. Po pierwsze jest pierwszą na polskim rynku bezpłatną publikacją, która w przystępny sposób przekazuje informacje, jak skutecznie i odpowiedzialnie mówić i pisać o profilaktyce. Po drugie – powstanie poradnika to wynik spotkania środowisk: naukowego, reklamowego oraz trzeciego sektora, które połączył jeden cel: troska o zdrowie – uzupełnia koordynująca projekt z ramienia Rak’n’Rolla, Emilia Klimasara.
3 na 4 Polaków negatywnie ocenia dostęp do informacji o programach profilaktyki zdrowotnej
Z raportu Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej pt. „Zdrowie w Internecie” (publikacja z 2023 roku) wynika, że na 1182 respondentów, aż 73 proc. uczestników ankiety wyraziło się negatywnie na temat dostępu do informacji o programach profilaktyki zdrowotnej w Polsce. Tylko niewielka część respondentów, jedynie 17 proc. wskazało, że dostęp do tych informacji jest wystarczający.
W Fundacji Rak’n’Roll od wielu lat śledzimy losy komunikacji dotyczącej profilaktyki chorób, zwłaszcza onkologicznych. Widzimy ogrom intencji i pracy oraz niewspółmierne efekty. Wynika to z niewykorzystywania potencjału reklamy i marketingu społecznego w komunikacji, oraz z niewystarczająco wnikliwego podejścia do tematu tak specyficznego, jakim jest ludzkie zdrowie, nie mówiąc o chorobie! Jako organizacja pozarządowa staramy się łączyć potencjały ludzi i instytucji. Połączyliśmy naukowców i praktyków ze świata mediów oraz reklamy, by wspólnie wypracować skuteczne rozwiązania wzmacniające komunikację o zdrowiu. Wydamy je formie narzędziownika. Niech posłuży wszystkim, którzy odpowiadają za realizację kampanii profilaktycznych i mają ambicję zwiększania ich skuteczności – dodaje Jacek Maciejewski z Rak’n’Rolla.
Za profilaktykę zdrowotną w Polsce odpowiadają instytucje działające na poziomie krajowym i lokalnym. Kluczową rolę pełni Ministerstwo Zdrowia, które tworzy i koordynuje ogólnopolskie programy profilaktyczne. Ich realizacją zajmuje się m.in. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), finansując badania przesiewowe, szczepienia i działania edukacyjne w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Za prowadzenie działań w obszarze profilaktyki chorób zakaźnych i promocji zdrowia odpowiada także Główny Inspektorat Sanitarny (GIS). Rekomendacje dla polityki zdrowotnej wypracowuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB. Realizację zadań z zakresu profilaktyki chorób mają obowiązek podejmować także samorządy, które odpowiadają za lokalne programy zdrowotne – np. szczepienia, badania profilaktyczne czy działania na rzecz walki z otyłością i uzależnieniami oraz lekarze POZ. Ważną funkcję pełnią także fundacje i organizacje pozarządowe, wspierające edukację zdrowotną i profilaktykę chorób przewlekłych.
Poradnik „Komunikacja dla zdrowia. Jak mówić i pisać o profilaktyce chorób”, przygotowany przez naukowców, językoznawców oraz ekspertów w obszarze komunikacji i marketingu, ma ułatwić podmiotom i instytucjom zajmującym się zdrowiem skuteczne informowanie i edukowanie społeczeństwa, by coraz więcej osób korzystało z dostępnych w Polsce programów profilaktycznych. 3
O Fundacji Rak’n’Roll – inicjatorze poradnika „Komunikacja dla zdrowia. Jak mówić i pisać o profilaktyce chorób”:
Fundacja Rak’n’Roll powstała w 2009 roku z inicjatywy Magdy Prokopowicz, która po swoich doświadczeniach z chorobą onkologiczną postanowiła pomóc osobom w podobnej sytuacji. Od początku działania organizacji jej głównym celem było stworzenie nowej jakości w sposobie mówienia o raku, przełamywanie tabu związanego z chorobą oraz poprawa jakości życia osób chorych na raka. Poza wymienionymi kierunkami działania organizacji chorób onkologicznych jednym ze strategicznych kierunków rozwoju Fundacji Rak’n’Roll jest zmiana schematów myślenia i mówienia o badaniach profilaktycznych, edukacja zdrowotna oraz tworzenie rozwiązań, które są odpowiedzią na luki w systemie, a wpływają na zwiększanie liczby osób regularnie korzystających z profilaktyki.